Cách đầu tư chứng khoán phái sinh | Đầu tư chiến lược cùng chuyên gia

Chứng khoán phái sinh là một công cụ đầu tư linh hoạt vì có khả năng sinh lời ngay cả khi thị trường giảm. Tuy nhiên, đầu tư chứng khoán không phải trò chơi may rủi mà cần phải có kiến thức và tư duy chiến lược bài bản để tối ưu lợi nhuận và quản trị rủi ro hiệu quả. Hãy cùng tìm hiểu cách đầu tư chứng khoán phái sinh và nhận lời khuyên từ chuyên gia ngay trong bài viết dưới đây.

1. Hiểu rõ về chứng khoán phái sinh trước khi đầu tư

Trước khi tham gia vào thị trường chứng khoán phái sinh (CKPS), NĐT cần nắm chắc bản chất và cách vận hành của loại hình tài chính này. Việc hiểu đúng sẽ giúp NĐT kiểm soát rủi ro và đưa ra quyết định chiến lược hiệu quả hơn.

1.1. Cách vận hành thị trường chứng khoán phái sinh

Chứng khoán phái sinh (CKPS) là công cụ tài chính có giá trị phụ thuộc vào biến động giá của một tài sản cơ sở. Tài sản đó có thể là hàng hóa như nông sản, kim loại,.. hoặc các công cụ tài chính như cổ phiếu, trái phiếu,… CKPS giống như một hợp đồng giữa hai bên, trong đó họ cam kết sẽ mua bán tài sản cơ sở vào một thời điểm trong tương lai với mức giá đã thỏa thuận trước.

Trên thế giới, hợp đồng tương lai (HĐTL) và hợp đồng quyền chọn là hai sản phẩm phái sinh phổ biến nhất. Tuy nhiên, khi phát triển thị trường phái sinh ở Việt Nam các chuyên gia cho rằng: hợp đồng quyền chọn có cấu trúc phức tạp, khó tiếp cận với số đông NĐT trong giai đoạn đầu. Trong khi đó, HĐTL có nhiều nét tương đồng với giao dịch cổ phiếu nên NĐT Việt sẽ dễ tiếp cận hơn. Do đó, HĐTL được chọn làm loại sản phẩm phái sinh đầu tiên được triển khai tại Việt Nam từ năm 2017.

Hợp đồng tương lai là loại chứng khoán phái sinh được niêm yết, giao dịch qua trung tâm lưu ký & bù trừ giúp loại bỏ rủi ro đối tác và có tính chuyển nhượng linh hoạt. HĐTL xác nhận cam kết giữa các bên để thực hiện một trong các giao dịch sau đây:

• Mua hoặc bán số lượng tài sản cơ sở nhất định theo mức giá đã được xác định vào ngày đã xác định trong tương lai.
• Thanh toán khoản chênh lệch giữa giá trị tài sản cơ sở đã được xác định tại thời điểm giao kết hợp đồng và giá trị tài sản cơ sở vào ngày đã xác định trong tương lai.

Hiện nay, thị trường Việt Nam cung cấp 2 loại hợp đồng tương lai:

• HĐTL chỉ số chứng khoán (dành cho mọi NĐT) – HĐTL chỉ số VN30 mô phỏng kỳ vọng về giá của chỉ số VN30 tại thời điểm đáo hạn. Chỉ số VN30 được tính dựa trên 30 cổ phiếu có vốn hóa thị trường và tính thanh khoản cao nhất trên sàn HOSE.
• HĐTL trái phiếu chính phủ (kỳ hạn 5 năm và kỳ hạn 10 năm, dành cho NĐT tổ chức và NĐT cá nhân chuyên nghiệp).

Ví dụ về cách thức hoạt động của HĐTL chỉ số VN30:

Giả sử NĐT A dự đoán rằng chỉ số VN30 sẽ tăng từ 1.200 điểm lên 1.250 điểm trong tháng tới. A mua một HĐTL VN30F với mức giá 1.200 điểm.

• Nếu đến ngày đáo hạn, chỉ số VN30 tăng lên 1.250 điểm, A lãi 50 điểm x 100.000 đồng/điểm = 5 triệu đồng/hợp đồng.
• Nếu VN30 giảm xuống 1.150 điểm, A lỗ 50 điểm x 100.000 đồng = 5 triệu đồng/hợp đồng.

Sản phẩm phái sinh đang được giao dịch tại thị trường Việt Nam là hợp đồng tương lai chỉ số VN30

1.2. Lưu ý quan trọng khi tham gia thị trường phái sinh

Ký quỹ

Thị trường phái sinh hoạt động theo cơ chế ký quỹ, tức là NĐT chỉ cần bỏ một số vốn nhỏ để mua HĐTL có giá trị lớn. Tiền ký quỹ giống như một khoản đặt cọc nhằm đảm bảo nghĩa vụ thanh toán và thực hiện hợp đồng của các bên tham gia.

Tỷ lệ ký quỹ có thể thay theo từng thời điểm. Tính đến ngày 18/4/2025, tỷ lệ ký quỹ ban đầu đối với HĐTL chỉ số VN30 là 17%.

Nếu tài khoản ký quỹ của NĐT thấp hơn mức ký quỹ duy trì do công ty chứng khoán (CTCK) yêu cầu, NĐT sẽ bị gọi ký quỹ (Call margin) và cần nạp thêm tiền để đưa tỷ lệ ký quỹ quay trở về tối thiểu bằng với mức ký quỹ ban đầu. Trường hợp tài khoản giảm sâu dưới ngưỡng ký quỹ xử lý, CTCK được quyền đóng vị thế HĐTL để hạn chế rủi ro nếu NĐT không bổ sung ký quỹ đúng hạn.

Xem thêm: Giao dịch ký quỹ là gì? 3+ điều nhà đầu tư mới NHẤT ĐỊNH cần biết

Bán khống

Trong thị trường phái sinh, NĐT có thể bán HĐTL (mở vị thế “short”) mà không cần sở hữu tài sản cơ sở. Nhờ đó, NĐT có thể tận dụng cơ hội kiếm lời ngay cả khi thị trường giảm bằng cách: mở vị thế “short” khi giá cao và mua lại khi giá thấp nhằm kiếm lời từ khoản chênh lệch giá.

Thanh toán lãi lỗ hàng ngày

• Nếu tài khoản ghi nhận lỗ ròng, NĐT phải thanh toán toàn bộ số lỗ phát sinh trước 9 giờ sáng ngày hôm sau.
• Nếu tài khoản ghi nhận lãi ròng, NĐT sẽ nhận được toàn bộ số lãi sau 11 giờ sáng hôm sau.

Giao dịch chứng khoán phái sinh được quy định mở cửa trước 15 phút so với thời gian chứng khoán cơ sở và đóng cửa cùng thời điểm.

Phiên	Giờ giao dịch	Phương thức giao dịch
Phiên sáng	8h45 – 9h00	Khớp lệnh định kỳ mở cửa
	9h00 – 11h30	Khớp lệnh liên tục
	8h45 – 11h30	Giao dịch thỏa thuận
Nghỉ trưa	11h30 – 13h00
Phiên chiều	13h00 – 14h30	Khớp lệnh liên tục
	14h30 – 14h45	Khớp lệnh định kỳ đóng cửa
	13h00 – 14h45	Giao dịch thỏa thuận

1.3. Cơ hội và rủi ro khi chơi chứng khoán phái sinh

Thị trường chứng khoán phái sinh (CKPS) mang đến nhiều cơ hội đầu tư hấp dẫn, song cũng tiềm ẩn không ít rủi ro như sau:

Cơ hội	Rủi ro
Giao dịch T0 linh hoạt: mua và bán liên tục ngay trong phiên. Đòn bẩy cao: chỉ cần ký quỹ một phần giá trị hợp đồng. Kiếm lời khi thị trường giảm: NĐT có thể mở vị thế “short” (bán khống) khi thấy thị trường đang có xu hướng giảm.	Biến động mạnh: CKPS được mua bán liên tục ngay trong phiên dẫn đến nhiều người thay đổi vị thế liên tục trong một ngày. Thanh toán lãi/lỗ hàng ngày: Sau mỗi phiên giao dịch, lãi/lỗ sẽ được tính ngay cả khi NĐT chưa đóng vị thế. Rủi ro đòn bẩy cao: NĐT có thể bị buộc bán toàn bộ chứng khoán nếu không đảm bảo được tiền ký quỹ duy trì lớn hơn ngưỡng xử lý do CTCK yêu cầu.

2. Một số chiến thuật đầu tư chứng khoán phái sinh

NĐT cần áp dụng các chiến thuật đầu tư phù hợp với đặc thù thị trường phái sinh để tận dụng hiệu quả những lợi thế và hạn chế rủi ro.

2.1. Giao dịch ngắn và chốt lời từng phần

Thị trường thay đổi nhanh chóng chỉ sau một ngày vì giao dịch T0 giúp NĐT thay đổi vị thế liên tục ngay trong phiên. Do đó, NĐT mới nên kiểm soát tốt cảm xúc để bắt nhịp thị trường.

Tận dụng cơ chế thanh toán hàng ngày, NĐT nên chốt lời ngay trong ngày. Nếu giữ vị thế qua đêm, NĐT có thể chịu lỗ vì thị trường ngày mai có thể không thuận lợi.

2.2. Phương pháp Fibonacci thoái lui

Fibonacci thoái lui/ Fibonacci hồi quy (Fibonacci Retracement) là một chỉ báo kỹ thuật giúp xác định các đường hỗ trợ và kháng cự trên biểu đồ chứng khoán.

Cách vẽ đường Fibonacci:

• Xác định con sóng gần nhất.
• Nếu là sóng tăng, hãy kéo đường Fibonacci từ đáy tới đỉnh.
• Nếu là sóng giảm, hãy kéo đường Fibonacci từ đỉnh tới đáy.
• Hệ thống tự động hiển thị những mốc giá trị để NĐT có thể quyết định điểm mua/bán

Cách xác định điểm mua bán dựa vào đường Fibonacci:

• Đối với sóng tăng, NĐT có thể mua vào tại các mốc 61.8% (0.618), 78.6% (0.786) hoặc 100% (1.0).
• Đối với sóng giảm, nếu giá giảm quá mốc 50%, NĐT nên bán ra và canh mua lại tại mốc 38.2%, 23.6% và 0%.

2.3. Cắt lỗ

Cắt lỗ là một phương pháp quản lý rủi ro quan trọng giúp bảo toàn vốn và phần lợi nhuận đã kiếm được. NĐT có thể sử dụng lệnh cắt lỗ (Stop-loss) để tự động bán khi giá rớt xuống một mức nhất định. Mức giá cắt lỗ hợp lý có thể thấp hơn giá mua khoảng 10%.

2.4. Bảo toàn lãi

Nguyên tắc bảo toàn lãi trong chứng khoán phái sinh là chốt lời ngay trong ngày, không duy trì vị thế qua đêm. Khi thị trường không thuận lợi, NĐT vẫn có cơ hội kiếm lời nhờ chốt lời ngay trong phiên (mở vị thế bán và đóng trước phiên ATC để tránh biến động cuối phiên và tối ưu kết quả giao dịch).

2.5. Quy tắc 2% – 6%

Quy tắc 2% – 6% giúp kiểm soát rủi ro và quản lý vốn hiệu quả khi giao dịch phái sinh. Các bước thực hiện như sau:

• Bước 1: Xác định ngưỡng hỗ trợ/ kháng cự bằng Fibonacci thoái lui.
• Bước 2: Số tiền lỗ không vượt quá 2% tổng số tiền đầu tư trên mỗi vị thế.
• Bước 3: Số tiền chấp nhận mất tối đa 6%.

2.6. Đầu cơ giá

Chiến lược đầu cơ giá phù hợp với NĐT muốn kiếm lời nhờ chênh lệch giá mua và bán HĐTL. Tùy theo thời gian và phương thức giao dịch, chiến lược đầu cơ giá có 3 cách tiếp cận chính:

Đầu tư kỳ hạn dài:

• Mở vị thế mua khi kỳ vọng thị trường tăng, bán khi dự đoán giảm.
• Kết hợp phân tích cơ bản & kỹ thuật để tìm điểm vào và thoát vị thế hợp lý.
• Ưu tiên HĐTL 1 tháng do thanh khoản cao.
• Nếu gần đến ngày đáo hạn, nhận thấy xu hướng thị trường vẫn tiếp tục, NĐT có thể đảo vị thế sang hợp đồng tháng kế tiếp.

Đầu tư kỳ hạn ngắn: Khi HĐTL gần đến ngày đáo hạn, giá HĐTL có xu hướng tiệm cận với chỉ số VN30. NĐT có thể tận dụng đặc điểm này để mở vị thế mua hoặc bán HĐTL trong thời gian ngắn, tìm kiếm lợi nhuận từ chênh lệch giá trước khi hợp đồng đáo hạn.

Giao dịch trong ngày: Phân tích kỹ thuật – xác định điểm mua/bán thông qua biểu đồ giá của chỉ số VN30. Lợi nhuận thu được từ chênh lệch giá mua – bán trong ngày.

2.7. Bán khống

NĐT đang nắm giữ một danh mục gồm nhiều cổ phiếu thuộc rổ VN30 và lo ngại thị trường sẽ giảm trong thời gian tới. Tuy nhiên, NĐT không muốn bán cổ phiếu vì chi phí giao dịch cao hoặc để tránh mất các quyền lợi như cổ tức. Nhằm bảo vệ danh mục trước rủi ro, NĐT quyết định mở vị thế bán HĐTL chỉ số VN30. Nếu thị trường giảm, lợi nhuận từ HĐTL sẽ bù đắp phần lỗ từ danh mục cổ phiếu.

3. Cách quản trị rủi ro khi đầu tư chứng khoán phái sinh

Việc quản trị rủi ro hiệu quả là yếu tố then chốt giúp nhà đầu tư bảo vệ vốn và tối ưu kết quả giao dịch, đặc biệt khi thị trường biến động tiêu cực.

3.1. Lời khuyên từ chuyên gia

Các chuyên gia khuyến nghị NĐT nên tuân thủ một số nguyên tắc khi chơi chứng khoán phái sinh quản trị rủi ro sau:

• Chủ động cắt lỗ, đặt lệnh stop-loss.
• Tránh giữ vị thế qua đêm vì rủi ro biến động giá bất ngờ ngoài giờ giao dịch có thể khiến NĐT rơi vào trạng thái lỗ.
• Không dùng toàn bộ tài sản để ký quỹ, luôn giữ lại một khoản tiền dự phòng nhằm ứng phó với biến động.
• Theo dõi cảnh báo gọi ký quỹ (margin call) để đảm bảo tỷ lệ ký quỹ duy trì trên mức tối thiểu để không bị buộc phải đóng vị thế.
• Cập nhật thông tin vĩ mô và diễn biến thị trường từ nguồn tin cậy nhằm đánh giá tổng thể thị trường và tránh bị ảnh hưởng bởi tin đồn hoặc dữ liệu sai lệch.
• Theo dõi phân tích kỹ thuật và chỉ số VN30 thường xuyên – đây là cơ sở để đưa ra quyết định mua bán hợp lý theo xu hướng thị trường.
• Quản lý cảm xúc bằng cách học hỏi, rèn luyện kỹ năng phân tích biểu đồ, chỉ báo kỹ thuật và xu hướng thị trường. Kiến thức sẽ giúp NĐT kiểm soát tốt cảm xúc và đưa ra quyết định sáng suốt trước những thông tin nhiễu loạn và biến động ngắn hạn.

3.2. Quy trình đầu tư khuyến nghị

• Bước 1 – Nghiên cứu kỹ sản phẩm: Hiểu rõ cơ chế vận hành và các yếu tố tác động đến giá HĐTL.
• Bước 2 – Phân tích thị trường và ngành: Đánh giá xu hướng chung và tìm kiếm cơ hội đầu tư triển vọng.
• Bước 3 – Chọn công ty môi giới uy tín: NĐT nên mở tài khoản giao dịch phái sinh tại các CTCK lớn đã phát triển ổn định và bền vững qua nhiều đợt biến động. CTCK có nền tảng tài chính vững chắc sẽ giúp NĐT hạn chế được các rủi ro liên quan đến tài chính và pháp lý. Công ty chứng khoán ACB – ACBS đã nhận được sự tín nhiệm của hàng ngàn nhà đầu tư trong suốt 25 năm qua. Đồng hành với mỗi khách hàng của ACBS là các chuyên gia đầu tư dày dạn kinh nghiệm và trung tâm phân tích chuyên sâu luôn cập nhật tin tức thị trường nhanh và chính xác nhất. Hơn nữa, nền tảng giao dịch của ACBS không chỉ có mức phí cạnh tranh mà còn sở hữu hệ thống khớp lệnh nhanh và ổn định giúp NĐT không bỏ lỡ cơ hội chốt lời.
• Bước 4 – Xây dựng chiến lược đầu tư: NĐT nên tìm kiếm các chuyên gia tư vấn đầu tư để được hỗ trợ xây dựng chiến lược đầu tư rõ ràng phù hợp với mục tiêu và tài chính cá nhân. Điều này sẽ giúp hạn chế nhiều rủi ro khi thị trường biến động
• Bước 5 – Lập danh mục đầu tư hợp lý: Chọn sản phẩm phù hợp với khả năng chấp nhận rủi ro và mục tiêu tài chính.
• Bước 6 – Đa dạng hóa danh mục: Phân bổ vốn vào nhiều loại tài sản khác nhau nhằm giảm thiểu rủi ro.
• Bước 7 – Theo dõi thông tin thị trường: Cập nhật diễn biến thị trường thường xuyên để kịp thời điều chỉnh chiến lược trước biến động lớn.

4. Hướng dẫn chơi chứng khoán phái sinh

Bước 1: Mở tài khoản giao dịch CKPS

Nhà đầu tư muốn mở tài khoản phái sinh cần phải có tài khoản chứng khoán cơ sở. Do đó, khi đăng ký mở tài khoản phái sinh tại ACBS, nhà đầu tư sẽ được hỗ trợ mở đồng thời cả hai loại tài khoản: chứng khoán cơ sở và chứng khoán phái sinh. Việc này giúp nhà đầu tư tiết kiệm thời gian và đảm bảo đầy đủ điều kiện pháp lý khi tham gia thị trường.

Xem thêm: Hướng dẫn mở tài khoản chứng khoán: Miễn phí, nhanh và an toàn

Bước 2: Nộp tiền ký quỹ

Trước khi giao dịch CKPS, NĐT phải nộp một khoản tiền ký quỹ theo quy định của sở giao dịch và trung tâm bù trừ.

• Hằng ngày, hệ thống sẽ tự động tính lãi/lỗ thực tế và điều chỉnh số dư trong tài khoản ký quỹ.
• Nếu số dư xuống dưới mức yêu cầu, NĐT cần bổ sung thêm tiền ký quỹ để duy trì vị thế giao dịch.

Bước 3: Giao dịch CKPS trên sàn chứng khoán

Hợp đồng tương lai (HĐTL) có mã giao dịch riêng trên sàn chứng khoán. Dựa vào kỳ vọng thị trường, NĐT có thể:

• Mua HĐTL nếu kỳ vọng chỉ số tăng.
• Bán HĐTL nếu dự đoán chỉ số giảm.

Khác với cổ phiếu, HĐTL có thời gian đáo hạn, do đó NĐT cần chọn hợp đồng có tháng đáo hạn phù hợp với chiến lược giao dịch.

Cách mua bán CKPS:

• Chọn sản phẩm phái sinh mong muốn.
• Đặt lệnh giao dịch – chọn mở hoặc đóng vị thế và thực hiện ký quỹ theo yêu cầu. Nếu giao dịch vượt quá số tiền ký quỹ trong tài khoản, NĐT cần bổ sung thêm tiền ký quỹ.
• Theo dõi tỷ lệ tài sản ký quỹ để đảm bảo không bị gọi ký quỹ (call margin).

Sau mỗi phiên, giá HĐTL sẽ được so sánh với giá đóng cửa để tính toán mức lãi/lỗ trong ngày. Các CTCK sẽ tự động hạch toán số tiền này và thông báo về tài khoản của NĐT.

Bước 4: Thanh toán bù trừ

Cuối mỗi ngày giao dịch, NĐT phải thanh toán toàn bộ lãi/lỗ phát sinh theo giá thực tế của HĐTL. Nếu số dư ký quỹ xuống dưới mức tối thiểu, CTCK sẽ gửi thông báo gọi ký quỹ bổ sung. Ngược lại, nếu số dư ký quỹ vượt mức yêu cầu, NĐT có thể rút phần tiền dư này về tài khoản.

Chứng khoán phái sinh là một công cụ tài chính linh hoạt nhưng cũng tiềm ẩn nhiều rủi ro nếu NĐT thiếu kinh nghiệm và không có chiến lược quản trị phù hợp. Cách chơi chứng khoán phái sinh hiệu quả là đồng hành cùng chuyên gia để được học cách đầu tư bài bản và nhận các báo cáo phân tích chuyên sâu. Để hạn chế rủi ro và tối ưu hiệu quả đầu tư, việc đồng hành cùng chuyên gia là điều cần thiết.

Mở tài khoản chứng khoán online ngay Tại đây để trải nghiệm nền tảng giao dịch hiện đại, ổn định, bảo mật cao và nhận tư vấn đầu tư từ các chuyên gia tài chính nhiều năm kinh nghiệm thực chiến. Kết nối với ACBS qua Hotline 1900 555533 hoặc Fanpage Chứng khoán ACB – ACBS để được tư vấn trực tiếp.